Koszarawa – Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich

Stowarzyszenie Gmin Babiogórskich

Gmina Koszarawa

- powierzchnia gminy - 32 km2
- ludność - 2 346 osób (stan na dzień 31.12.2020)
- Gmina Koszarawa – wieś: Koszarawa

Gmina Koszarawa leży w Beskidzie Żywieckim na wysokości 520- 680 m n.p.m. , zamieszkuje ją około 2500 mieszkańców, zajmuje powierzchnię 3136 ha. Administracyjnie należy do województwa śląskiego i powiatu żywieckiego , którego jest najbardziej wysuniętą gminą. Graniczy od zachodu i południa z gminą Jeleśnia(powiat żywiecki) a od północnego wschodu z gminami Stryszawa i Zawoja(powiat suski, województwo małopolskie).Koszarawę tworzy jedna wieś położona wzdłuż górnego biegu rzeki Koszarawy i jej lewego dopływu – potoku Bystra. Koszarawa leży pomiędzy dwoma najwyższymi szczytami Beskidów- Babią Górą( 1725 m n.p.m.) i Pilskiem (1557 m n.p.m.). Na terenie Koszarawy nie ma przemysłu, a piękny krajobraz i czyste górskie powietrze zapewniają możliwość spokojnego i zdrowego wypoczynku.

Tradycje

Koszarawa należy do wsi o najstarszych w Polsce tradycjach produkcji drewnianych zabawek potem także innych drewnianych sprzętów gospodarstwa domowego. Według badań przeprowadzonych na tym terenie w 1910 r, przez S. Udzielę, zabawki w Koszarawie wyrabiano już około 1860 r. Najwcześniej wykonywane były bryczki z końmi nazywane karetami. Później zaczęto robić kołyski, karuzelki na desce i kiju, taczki, „trzeszczadła” (rzegotki), wozy drabiniaste z konikami lub bez, łóżeczka, łączki, konie. Około 1920 roku Koszarawianie wyrabiają sprzęty domowe i wiele naczyń oraz narzędzi gospodarskich. I tak robią: stołki składane, ławeczki do dojenia krów; naczynia kuchenne: odcedzaki, łyżki i warzechy, łyżniki, łopaty do chleba okrągłego i do chleba długiego, tzw. sibry, „rogalki”, młotki do tłuczenia mięsa, stolnice do wyrabiania ciast, „rzeszutko” do siania mąki, maglownice ręczne, „pradła” kijanki, spinki do przypinania mokrej bielizny, wanienki do kąpania dzieci; do wyrabiania lnu: cierlice do międlenia, szczeć do czesania lnu, wózki (kołowrotki), przęślice i kręźle do przędzenia. Wyroby z drzewa w Koszarawie w tamtych latach zaspakajały prawie wszystkie potrzeby ludności w gospodarstwach domowych i rolnych. Od 1933 r. zaczęto robić tzw. „Klepoki”, czyli ptaki poruszające skrzydłami oraz konie wyścigowe znacznie lżejsze i bardziej naturalistyczne. W tym okresie niektórzy zabawkarze ze względu na dużą konkurencje zaczęli udoskonalać swoje wyroby, pojawiły się bardziej skomplikowane motywy, które znajdują się na obecnych formach zabawek.

Szczególnie piękną gałęzią sztuki ludowej jest zdobnictwo bibułkowe, a przede wszystkim wyrób kwiatów i wieńców. Ta gałąź twórczości pozostaje w rękach kobiet i wiąże się z tradycjami zdobnictwa wnętrza. W latach dwudziestych naszego stulecia bibuła krepowa stała się powszechnie stosowanym materiałem zdobniczym we wnętrzu przede wszystkim domów mieszkalnych. Bibuła stanowiła jednak szczególnie wdzięczne tworzywo do wyrobu kwiatów i girland, którymi zdobiono zawieszone w izbie obrazy lub świątki. Girlandy były i są elementem zdobniczym naszych kapliczek i figur przydrożnych w okresie maja i czerwca. Używano ich także do zdobienia feretronów noszonych w czasie procesji kościelnych. Kwiaty ułożone w stożkowate bukiety nazwane drzewkami ustawiano również po obu stronach świątków. Zdobnictwo bibułkowe wnętrza na wsi współcześnie już prawie nie istnieje ale w niektórych domach u osób starszych można spotkać takie ozdoby. Obok tradycyjnych form i wzorów pojawiły się formy galanteryjne charakterze pamiątkarskim. Duże zainteresowanie zdobnictwem bibułkowym uaktywniło ponownie pokoleniowy przekaz tradycji. Bibułkowe kwiaty staja się coraz bardziej powszechnym prezentem, pamiątką, dekoracją-zarówno w mieście, jak i na wsi. Rozprzestrzeniając się w coraz szerszych kręgach, wróciły jednocześnie tam, skąd wyszły.

Strój

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów tradycyjnej kultury ludowej jest strój. Tradycyjny strój świadczył o przynależności do określonej grupy społecznej, był wykładnikiem stanu posiadania, swym bogactwem podkreślał wagę uroczystości, zarówno związanych z cyklem kalendarza obrzędowego, kościelnego jak i indywidualnych wydarzeń w życiu człowieka. W skład kobiecego stroju góralskiego wchodziła: długa, płócienna koszula „ciasnota”, na nią zakładano “kabotek” – białą płócienną bluzeczkę sięgającą do pasa i wreszcie gorset z tkaniny wełnianej lub z adamaszku czy też z aksamitu – po I wojnie światowej ozdabiano go cekinami, uległy również rozbudowie motywy kwiatowe. Spódnice wykonane były z płótna białego, a później drukowanego na kolor granatowy, aby uzyskać efekt kopiastości zakładano pod nie dwa wykrochmalone podpaśniki, spódnice z przodu okrywał fartuch – zapaska. Na nogi zakładano kierpce. Strój uzupełniał sznur prawdziwych korali.

Męski strój góralski to spodnie zw. „wałaskimi portkami” z białego sukna, o dwóch przyporach oraz długa, biała koszula, na koszulę zakładano “bruclik” kamizelkę, odzienie wierzchnie stanowiła “gunia” – wykonana z sukna brunatnego lub czarnego z rękawami, zarzucana zazwyczaj tylko na ramiona; na nogi zakładano kopytka (wełniane skarpety) i kierpce. Dodatkiem do stroju był: szeroki pas zw. trzosem-kiedyś nosili go kawalerowie na święto, a także pan młody i drużbowie, a później tylko owczarze i bacowie, kapelusz z filcu czarnego lub ciemnobrązowego, z szerokim rondem i okrągłą głową.

Muzyka

Muzyka góralska była ściśle związana z zajęciami i pracą górali, często zabaw i uroczystych obrzędów. Przekazywana z pokolenia na pokolenia bez zapisów i nut, a grana najczęściej ze słuchu. Duży wpływ na charakter tej muzyki wywarły instrumenty własnego wyrobu oraz lokalne uwarunkowania. Folklor muzyczny kształtowała kultura rolnicza oraz pasterska. Walory muzyczne wynikające z systemów kulturowych nadal są źródłem inspiracji dla regionalnych zespołów, ludowych muzyków i kapel. Najstarszy typ kapeli to: dudy i skrzypce. Dudy są instrumentem szeroko rozpowszechnionym po wielu krajach. Z muzyką góralską związany jest taniec. Znane tańce to obyrtka, hajduk i siustany. Najbardziej widowiskowym z nich jest hajduk, który wymaga dużych umiejętności i sprawności fizycznych. Obyrtka jest tańcem najbardziej powszechnym. Z kolei hajduk odznacza się dużą różnorodnością kroków tanecznych. Siustany jest najskromniej z tych tańców rozbudowany, opiera się tylko na jednym kroku tanecznym, wymagającym dużej sprawności fizycznej.

Zabytki

Parafia pw. św. Karola Boromeusza została erygowana w 1824 r., a murowany kościół, który tu powstał, konsekrowano w roku 1855. Kościół zbudowany jest w stylu późno klasycystycznym na planie prostokąta. Jego ozdobą są cztery drewniane nastawne ołtarze udekorowane złoconymi fryzami, wieńcami i rozetami. Dzięki wieloletnim staraniom parafian i hojności darczyńców (w tym samego cesarza Franciszka Józefa) kościół jest dziś jednym z piękniejszych XIX-wiecznych obiektów sakralnych na Żywiecczyźnie. Około 50 m za kościołem parafialnym położony jest cmentarz. Wojewódzki Konserwator zabytków wpisał cmentarz w Koszarawie jako dobro kultury do rejestru zabytków województwa bielskiego. W uzasadnieniu podał ,że najstarszy zachowany nagrobek na cmentarzu pochodzi z 1887 roku.Na cmentarzu znajduje się zabytkowa figura Matki Bożej, a także wiele starych żeliwnych krzyży nagrobnych lanych, wykonanych w odlewni w Węgierskiej Górce. W 2003 roku cmentarz został ogrodzony, wykonano alejki z kostki brukowej. Rok później wybudowano podstawę pod krzyż, który pochodzi z wieży kościelnej i oświetlono go.

Klasztor i kościół pw. Stygmatów św. Franciszka .Ośrodek duszpasterski w Koszarawie Bystrej został utworzony 29 VI 1985 r. przez metropolitę krakowskiego kardynała Franciszka Macharskiego. Budowa klasztoru zaczęła się w 1993 r., a kościoła w 1998. Budynki zaprojektował mgr inż. architekt Zdzisław Mikołajek pochodzący z Koszarawy. Finałem starań o kościół w Koszarawie Bystrej stało się jego poświęcenie 4 X 2006 r. przez biskupa bielsko-żywieckiego Tadeusza Rakoczego. Wspólnota parafialna liczy zaledwie 299 wiernych (dane na I 2008). Opieka duszpasterska jest sprawowana przez Zakon Braci Mniejszych z Prowincji Wniebowzięcia NMP z główną siedzibą w Katowicach Panewnikach. W czasie okupacji hitlerowskiej Jałowiec stanowił granicę pomiędzy III Rzeszą a Generalną Gubernią. Na szczycie do dziś znajdują się pozostałości strażnicy, podobnie jak na położonej poniżej Przełęczy Cichej. W roku 2000 wystawiono na Hali Trzebuńskiej drewniany krzyż upamiętniający pobyt tutaj dwóch kardynałów: Wyszyńskiego i Wojtyły. Wystrój nowego kościoła w Koszarawie Bystrej świadomie nawiązuje do późnośredniowiecznych malowideł freskowych wykonanych przez prekursorów malarstwa zachodnioeuropejskiego, takich jak Cimabue i Giotto, których twórczość ściśle związana była z franciszkańskim patronatem. Autorką wystroju wnętrza jest Małgorzata Toborowicz.

Na południowym stoku Lachów Gronia, w miejscu zwanym pod Holą, znajduje się kapliczka Matki Bożej Częstochowskiej, wzniesiona w 1975 roku, przy którym nastąpiło prywatne objawienie w1971roku.Nazwana jest kapliczką z „dobrą wodą „

Cennym zabytkiem Koszarawy są obiekty małej architektury sakralnej -przydrożne kapliczki i kamienne figury. Przykładem jest kamienna kapliczka kolumnowa z 1686r.( 300 m na północ od kościoła koło przystanku PKS Szkoła)

Warte uwagi są też drewniane, góralskie chaty, których zachowało się najwięcej w tej części Beskidów. Są one zachowane w różnym stanie, sporo jest odrestaurowanych w ostatnich latach.

NA TERENIE GMINY KOSZARAWA PRĘŻNIE DZIAŁAJĄ : Koło Gospodyń Wiejskich, Ludowy Klub Sportowy „ BABIA GÓRA” , Gminny Ośrodek Kultury w Koszarawie, Gminna Biblioteka Publiczna.

DZIECIĘCY ZESPÓŁ REGIONALNY „JAFERKI” Z KOSZARAWY

Zespół Jaferki jest dziecięcym zespołem regionalnym. Istnieje już od dziesiątek lat i reprezentuje gminę Koszarawa na arenie krajowej, a także za granicą. Poprzez aktywny udział w różnego rodzaju w imprezach kulturalnych, przeglądach artystycznych, konkursach regionalnych i innych imprezach okolicznościowych, promują naszą miejscowość, a także Gminę, jako Jednostkę Samorządową i lokalną społeczność. Zespół może poszczycić się wieloma nagrodami i wyróżnieniami, wielokrotnie zajmował pierwsze miejsca na wspomnianych wcześniej konkursach i przeglądach.

Aktualnie instruktorami zespołu są Anna Czepczor i Jakub Stadnicki. Zespół skupia dzieci w wieku od lat 5 z Gminy Koszarawa, a jego celem jest edukacja regionalna, promowanie kultury fizycznej i ruchu w tym tańca, integracja dzieci i młodzieży wokół konstruktywnych form aktywności. W występy dzieci żywo angażują się rodzice, a także działające przy GOKu Koło Gospodyń Wiejskich. W 2016 i 2018 roku wspólnie wystawili Jasełka w Gminnym Ośrodku Kultury, na które licznie przybyli mieszkańcy Gminy. Działalność zespołu Jaferki jest żywym i aktywnym łącznikiem oraz transmisją kulturową 3 pokoleń (dziadków, rodziców i dzieci).

Działalność zespołu przyczynia się do ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, tradycji tego regionu. Stwarza przestrzeń do integracji spędzania wolnego czasu dzieciom i młodzieży w Koszarawie, w której brakuje atrakcyjnej oferty kulturalnej. Instruktorzy zespołu dbają o stałe podnoszenie jakości działalności zespołu, aby wzmacniać przekaz i wyraz artystyczny dla mieszkańców, którzy oglądają zespół w czasie lokalnych wydarzeń kulturalnych, a także kościelnych (zespół często jest gościem ważnych świąt kościelnych uatrakcyjniając śpiewem i muzyką msze święte). W czasie zimowym zespół kolęduje i podtrzymuje zwyczaje odwiedzając domy mieszkańców, dzięki czemu społeczność lokalna ma bezpośredni kontakt z twórczością zespołu i jego członków.

Dzięki wyjazdom w inne regiony (m.in. Lidzbark Warmiński na Warmii, Ruda Śląska na śląsku) zespół zdobywa wiedzę i umiejętności taneczno-wokalne z innych regionów, przez co następuje transmisja kulturowa, zwiększanie atrakcyjności zespołu dla uczestników. Obecnie zespół ma opracowaną suitę tańców Warmińskich, które wielokrotnie prezentował podczas Dni Koszarawy.

Zespół stale się rozwija i powiększa o nowych członków. Co roku w miesiącu wrześniu trwa nabór dzieci, zdolnych i chętnych do kontynuowania tradycji ludowych naszego regionu. Pracę instruktorów z dziećmi wspiera Stowarzyszenie Przyjaciół Zespołu Regionalnego Jaferki, którego założycielami i członkami są rodzice dzieci należących do zespołu. Ich zadaniem jest wsparcie merytoryczne i gromadzenie środków finansowych na wyposażenie zespołu w stroje, instrumenty i rekwizyty niezbędne do pracy zespołu. Jest to praca społeczna mająca na celu m.in. społeczno-wychowawcze działanie i pobudzanie aktywności dzieci i młodzieży, podnoszenie poziomu artystycznego zespołu i pogłębienie wiedzy o tradycji ludowej, szerzenie miłości międzyludzkiej wśród młodego pokolenia oraz zamiłowania do pracy zespołowej.

Turystyka

Gmina Koszarawa to wyjątkowy zakątek Beskidu Żywieckiego pod względem krajobrazowym, przyrodniczym i historycznym. Wieś składa się z trzech osiedli: jednego położonego wzdłuż drogi powiatowej, drugiego zwanego Bystra oraz trzeciego zwanego Cicha. Wyższe szczyty górskie Jałowiec (1111m n.p.m), Czerniawa Sucha (1062m n.p.m.), Lachów Groń (1048 m n.p.m.) Mędralowa( 1168m n.p.m.) połączone są przełęczami, którymi biegną malownicze szlaki turystyczne w kierunku Babiej Góry (1725m n.p.m.), Pilska(1557m n.p.m.) Przez Koszarawę przebiega droga do Suchej Beskidzkiej.

Miłośnicy turystyki mogą wędrować po górach i podziwiać ich piękna. Piękno to można dostrzegać z każdego wzniesienia bowiem konfiguracja terenu jest bardzo urozmaicona co stwarza dogodne warunki pieszej turystyki górskiej. Zbocza gór są na ogół łagodne, szczyty pokryte lasami, między nimi rozciągające się hale. Spacerując leśnymi ścieżkami wśród dolin potoków górskich można odbywać kilkukilometrowe trasy wsłuchując się w śpiew leśnego ptactwa. Wśród malowniczych dolin i wzgórz pokrytych lasami znajduje się wiele szlaków turystycznych, pieszych i rowerowych umożliwiających poznanie walorów przyrodniczo – krajobrazowych i kulturowych tego regionu.

Stąd wiodą ciekawe trasy:

Przełęcz Klekociny (Koszarawa Bystra) – Hala Kamińskiego – Markowe Szczawiny – Babia Góra. Trasa oznakowana szlakami (zielonym, czerwonym wzdłuż granicy ze Słowacją, który jest częścią Głównego szlaku Beskidzkiego) i żółtym od Markowych Szczawin na Babią Górę.

Z Przełęczy Klekociny można dotrzeć trasą na Halę Kamińskiego do pasterskiego szałasu na Hali Mędralowej, gdzie rozpościerają się malownicze widoki na Beskidek i Przełęcz Klekociny.

Szczyt Mędralowej to dobry punkt widokowy, panorama obejmuje Beskid Śląski i Mały, Lachów Groń, Czerniawę Suchą, Jałowiec i rozciągające się szczyty Beskidu Makowskiego. Przez Mędralową Halę przebiega czerwony szlak prowadzący z Pilska na Babią Górę wchodzący w skład Głównego Szlaku Beskidzkiego.

Ciekawa trasa na Beskidek od schroniska młodzieżowego „Zygmuntówka”na Przełęczy Klekociny którą można przebyć pieszo lub rowerem. Z Beskidku rozpościerają się niesamowite widoki o każdej porze roku. Na pierwszym miejscu Królowa Beskidów Babia Góra w całej okazałości, stok północny Perć Akademików, gdzie prowadzi szlak żółty. Dalej rozciąga się Pilsko, Romanka, Beskid Śląski.

Z kolei na Jałowiec jest kilka tras, każda jest wyjątkowa i ma swój własny urok. Na Jałowiec można dojść z przysiółka Jałowiec , jedziemy do samego końca drogą asfaltową i lasem niebieskim szlakiem biegnącym ze Stryszawy Wsiórz dojdziemy na Jałowiec. Pod szczytem rozpościera się Hala Trzebuńska zwana również Kubulkową. Od 2000 roku stoi na szczycie krzyż upamiętniający wędrówki Karola Wojtyły i Stefana Wyszyńskiego.

Ze szczytu Jałowca około 20 minut szlkiem żółtym kierując się w stroną Przełęczy kolędówka znajduje się schronisko Opaczne.

Studenckie Schronisko turystyczne ”Lasek”(868 m n.p. m,) położone tuż pod szczytem góry Łosek. Chatka znajduje się w pozostałościach przysiółka Łosek, pomiędzy wsiami Koszarawa i Pewel Wielka. Możemy tam dotrzeć od Ronda Koszarawa- trasa prowadzi grzbietem Wytrzeszczonu, szlakiem żółtym oraz „piwnym”. Długość trasy:6 km. Czas przejścia przejścia trasy pieszo 2.15h rowerem 1.10h

Przez teren Koszarawy biegną trzy oznakowane szlaki turystyczne:

Szlak żółty szlak żółty prowadzi z Koszarawy w kierunku wschodnim na LACHÓW GROŃ(1045 m n. p.m) CZERNIAWĘ SUCHĄ (1062 m n.p.m.) JAŁOWIEC(1111 m n.p.m.) a w kierunku zachodnim do studenckiego schroniska na ŁOSEK (868 m n.p.m.) i dalej przez Przyborów do Korbielowa, do stóp masywu Pilska (1557 m n.p.m.)

Szlak zielony szlak zielony prowadzi z Huciska przez Koszarawę Cichą na CZERNIAWĘ SUCHĄ (1062 m n.p.m.)PRZEŁ.KLEKOCINY(864 m n.p.m.)MĘDRALOWĄ (1168 m n.p.m.) BABIĄ GÓRĘ( 1725 m n.p.m. ) i dalej aż do Jabłonki,

Szlak czarny szlak czarny przebiega przy południowej granicy gminy pomiędzy BABIĄ GÓRĄ i PILSKIEM prowadzący z HALI KAMIŃSKIEGO przez przysiółek Głuchaczki do Korbielowa

Oferta noclegowa Koszarawy jest dosyć bogata. Miejsce dla turystów i gości oferują gospodarstwa agroturystyczne i kwatery prywatne, które zapewniają dobre warunki bytowe po atrakcyjnych cenach.